Czy należy mi się zachowek?

Kwestia ustalenia prawa do zachowku oraz jego ewentualnej wysokości potrafi wzbudzić ogromne emocje. Poniżej omówiliśmy kilka kwestii dotyczących kręgu uprawnionych do zachowku.

Dwa tryby dziedziczenia

Przede wszystkim powinieneś wiedzieć, że polskie prawo spadkowe przewiduje dwa podstawowe tryby dziedziczenia: ustawowy oraz testamentowy.

W trybie ustawowym grono osób uprawnionych do otrzymania spadku jest odgórnie ustalone i wynika bezpośrednio z przepisów ustawy Kodeks cywilny. W tym trybie zachowek, co do zasady, nie przysługuje. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy spadkobierca przekazał za życia znaczną część swojego majątku darowizną osobom spoza grona najbliższych.

W trybie testamentowym, to spadkodawca jeszcze za życia decyduje w treści testamentu, kto ma przejąć jego majątek po śmierci (nie ma tutaj znaczenia forma testamentu – może być np. sporządzony własnoręcznie, przygotowany z pomocą notariusza lub sporządzony w innej formie dopuszczonej przez prawo). Jest to tak zwany tryb testamentowy który sprawia, że dziedziczenie ustawowe nie ma zastosowania.

Co to jest zachowek?

Czasem zdarza się tak, że najbliższa rodzina, która byłaby uprawniona do dziedziczenia ustawowego, zostaje pominięta w testamencie. W takiej właśnie sytuacji pominięci najbliżsi mogą skorzystać z prawa do zachowku. Przepisy te mają charakter ochronny i mają zabezpieczyć najbliższych krewnych, w sytuacji gdy nie zatroszczył się o to sam spadkodawca.

Zachowek jest więc częścią majątku spadkodawcy, o którą wystąpić mogą uprawnieni najbliżsi w sytuacji , gdy nie zostali uwzględnieni jako spadkobiercy w treści testamentu.

Kto jest uprawniony do zachowku?

Zgodnie z regulacją kodeksu cywilnego, o zachowek mogą wystąpić zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. O ile osoba małżonka i rodziców nie budzi wątpliwości, o tyle warto wyjaśnić kim są zstępni.

Zstępny to kolejny potomek spadkodawcy, czyli dziecko, wnuk, prawnuk oraz dalsi krewni spadkodawcy w linii prostej. Nie ma znaczenia, czy dziecko pochodzi ze związku małżeńskiego czy nie. Regulacja dotyczy wyłącznie rodziny, a nie osób bliskich, ale niespokrewnionych (np. konkubentów).

Wysokość zachowku

Wysokość zachowku zależy od sytuacji osoby uprawnionej. Nie jest tak, że każda z uprawnionych osób, powinna otrzymać tyle samo zachowku. Zgodnie z polskim prawem co do zasady zachowek przysługuje w wysokości połowy wartości udziału, który dany spadkobierca otrzymały w trybie dziedziczenia ustawowego.

Wyjątkowo zostały przez ustawodawcę potraktowane osoby małoletnie i trwale niezdolne do pracy. Mogą one wystąpić o dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by im przysługiwał w dziedziczeniu ustawowym.

Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili. Natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Co wpływa na wysokość zachowku?

Na wysokość zachowku wpływ ma m.in. ilość osób uprawnionych, wartość majątku spadkowego, zaliczenie kosztów wychowania oraz wartość darowizn, które poczynił spadkodawca przed śmiercią. Nie wszystkie darowizny są uwzględniane przy ustaleniu prawa do zachowku.

Zgodnie z przepisami, przy obliczaniu prawa do zachowku, przykładowo nie uwzględnia się drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych w  danych stosunkach, darowizn dokonanych na 10 lat przed otwarciem spadku i darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. A także darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.

Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. Z powyższych względów sytuacja każdej osoby, która ubiega się o zachowek powinna być ustalona indywidualnie.

Rozstrzygnięcia spraw o zachowek

Nierzadko sprawy o zachowek są rozstrzygane przez sądy powszechne, ponieważ kwestia ustalenia wysokości zachowku często okazuje się być sporna. W bardziej oczywistych sprawach warto wybrać drogę polubownego załatwienia sprawy. Jest to rozwiązanie zazwyczaj szybsze i tańsze.

Jeżeli chcesz się ubiegać o zachowek pamiętaj, że masz na to pięć lat od dnia ogłoszenia testamentu. W przypadku, gdy zachowek jest należny w dziedziczeniu ustawowym, 5 lat od chwili otwarcia spadku (śmierci spadkobiercy).