Jak właściwie działają fundusze inwestycyjne?

Fundusze inwestycyjne to jedna z najbardziej popularnych form pomnażania kapitału. Polacy ulokowali w nich już ponad 270 mld złotych, a liczba klientów funduszy w połowie 2018 r. przekroczyła niemal 2,3 mln osób¹. Na czym dokładniej polega ta forma inwestowania?

Na rynkach finansowych istnieje mnóstwo instrumentów: akcje, obligacje, bony skarbowe, nieruchomości, surowce, metale szlachetne itp. Jednak w praktyce pojedynczemu inwestorowi z niewielkim kapitałem trudno zakupić niektóre z nich. I nie chodzi tu wyłącznie o „duże” aktywa, jak np. nieruchomości. Okazuje się, że pojedyncze akcje osiągają ceny będące poza zasięgiem drobnych inwestorów. Przykładowo, cena jednej akcji notowanej na Giełdzie Papierów Wartościowych spółki LPP wynosi dziś ok. 7800 zł.

Zamiast inwestować w pojedynkę można jednak zebrać środki od wielu tysięcy inwestorów – zgromadzić duży kapitał, powierzyć go profesjonalnemu zarządzającemu i zlecić inwestowanie pieniędzy w określony sposób. Na tym polega podstawowa zasada działania funduszy inwestycyjnych.

Każdy inwestor, który wpłaci środki do funduszu, otrzymuje tzw. jednostki uczestnictwa, których cena zależy od tego, w co inwestowane są pieniądze. Zmiana wartości jednostki uczestnictwa w funduszu zależy przede wszystkim od tego, w co dany fundusz może inwestować. Natomiast sposób inwestowania środków w funduszu opisany jest zawsze w statucie i prospekcie informacyjnym. Jedną z najważniejszych decyzji, którą musi podjąć inwestor, jest wybór rodzaju funduszu, w którym ulokuje swoje pieniądze.

Jeżeli będzie to fundusz akcji, to w jego portfelu znajdą się akcje. W czasie wzrostów na giełdach wartość takiego funduszu będzie rosła, a w czasie spadków będzie spadała. Zarządzający funduszem akcji nie uchroni nas zatem przed spadkami na rynkach, bo jego obowiązkiem jest inwestowanie w akcje, bez względu na sytuację na giełdzie. Może ewentualnie manewrować udziałem akcji lub gotówką, jednak jest to zależne od zapisów we wspomnianym statucie funduszu.

Jeżeli natomiast będzie to fundusz rynku pieniężnego, to w jego portfelu znajdować się będą bardziej bezpieczne krótkoterminowe instrumenty dłużne². Nawet największe zawirowania na światowych giełdach będą miały niewielkie odzwierciedlenie na naszym wykresie stopy zwrotu. Dlatego fundusze rynku pieniężnego to jedna z najbardziej bezpiecznych form inwestycji dostępnych na rynku.

Poszczególne typy funduszy bardzo różnią się między sobą. Inny jest potencjał zysku oraz ryzyko inwestycyjne. W funduszach możemy ulokować środki bardzo bezpiecznie (wybierając np. fundusz rynku pieniężnego) lub bardzo agresywnie (wybierając
np. fundusz małych i średnich spółek czy fundusze sektorowe).

Jakie są zalety inwestowania w fundusze? To przede wszystkim:

• szanse na zyski wyższe niż na lokacie,
• lepsze możliwości dywersyfikacji (kupujemy „kawałek” całego portfela),
• dostęp do wielu możliwości inwestycyjnych na różnych rynkach,
• możliwość inwestowania niewielkich kwot (np. 100 zł),
• profesjonalne zarządzanie portfelem,
• rzetelna wycena,
• łatwy dostęp do środków.

Jak każdy produkt finansowy, również fundusze inwestycyjne w Polsce mają swoje słabe strony. Jedną z nich są relatywnie wysokie opłaty za zarządzanie. W przypadku funduszy inwestujących w akcje, opłaty wynoszą nawet 3-4 proc. aktywów w skali roku, co oznacza, że o taką wartość pomniejszony będzie nasz wynik inwestycyjny. Niekiedy za nabycie funduszu pobierana jest opłata manipulacyjna, która również obniża zyski. Ponieważ zyski są zmienne, a opłaty stałe, jednym z najważniejszych kryteriów przy wyborze funduszu jest poszukanie opcji o możliwie najniższych opłatach.

Jeśli chodzi o regulacje prawne, to fundusze oferowane przez lokalne TFI (Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych) działają
w oparciu o Ustawę o funduszach inwestycyjnych z dnia 27 maja 2004 r. TFI tworzy i zarządza funduszami. Pod względem prawnym fundusz jest osobnym podmiotem, a jego aktywa są oddzielone od TFI i nie wchodzą w skład masy upadłościowej.

W uproszczeniu, działanie funduszu wygląda następująco:

1. Inwestorzy wpłacają na rachunek funduszu swoje pieniądze.
2. Wpłacone środki przeliczane są na jednostki uczestnictwa – zatem za każdą wpłatę nabywamy prawo do „kawałka portfela funduszu”.
3. Środki pochodzące z wpłat klientów są następnie lokowane w różne instrumenty finansowe – zgodnie ze statutem funduszu.
4. Za lokowanie środków zgodnie ze statutem odpowiada zarządzający funduszem.
5. Cena jednostki uczestnictwa funduszu zmienia się wraz ze zmianą wartości instrumentów finansowych znajdujących się w jego portfelu.
6. Jeśli cena rynkowa instrumentów znajdujących się w portfelu funduszu rośnie – wartość jednostki uczestnictwa funduszu również wzrasta, a my zarabiamy. W przypadku, gdy cena rynkowa instrumentów znajdujących się w portfelu funduszu spada – wartość jednostki uczestnictwa również spada, a my tracimy.

Co istotne – fundusze nie dają żadnej gwarancji, że nasza inwestycja zakończy się zyskiem. Fundusz nie jest cudowną receptą na zyski. To po prostu portfel określonych w statucie instrumentów finansowych: akcji, obligacji, bonów skarbowych itp.

W zależności od zapisów statutu środki zebrane od inwestorów lokowane są w różne instrumenty finansowe, co pozwala wyróżnić następujące typy funduszy:

1. Fundusze akcji: inwestują w akcje notowane na różnych giełdach. Zazwyczaj zarabiają, gdy notowania akcji pną się w górę, a kiedy indeksy giełdowe spadają, to takie fundusze tracą. Mogą to być fundusze akcji polskich, akcji amerykańskich, akcji rynków wschodzących, akcji globalnych itp.
2. Fundusze dłużne: inwestują w różne obligacje, bony skarbowe itp. Zarabiają na odsetkach od tych instrumentów (lub dyskoncie) oraz na wzroście ich wartości rynkowej.
3. Fundusze mieszane: inwestują w mieszankę akcji oraz instrumentów dłużnych. Fundusze stabilnego wzrostu mają zwykle w portfelu około 30 proc. akcji i 70 proc. obligacji, natomiast fundusze zrównoważone około 50 proc. akcji i 50 proc. instrumentów dłużnych.
4. Pozostałe fundusze: jest ich cała gama – surowcowe, absolutnej stopy zwrotu, aktywnej alokacji, nieruchomości, sekurytyzacyjne, ochrony kapitału itp.

Konstrukcja funduszy inwestycyjnych sprawia, że można za ich pośrednictwem zainwestować praktycznie w dowolne aktywa. To sposób na rozpoczęcie przygody z inwestowaniem, nawet jeśli dysponujemy stosunkowo niewielkim kapitałem.

Autor: THINKTANK, 18.12.2018 r.

(1) Źródło: Analizy Online, https://www.analizy.pl/fundusze/wiadomosci/24503/liczba-klientow-funduszy-inwestycyjnych-%28czerwiec-2018%29.html.
(2) Papiery komercyjne przedsiębiorstw (commercial papers; także skrypty dłużne) – krótkoterminowe papiery dłużne (instrumenty rynku pieniężnego) na okaziciela lub imienne, najczęściej niezabezpieczone, o zapadalności do 1 roku, służące pozyskiwaniu krótkoterminowego finansowania przez przedsiębiorstwa. Stanowią one alternatywę dla krótkoterminowych kredytów i pożyczek (za: smartstart.pl/slownik-pojec-ekonomicznych).